مقدمه
شکر خدای را که مرا یاری کرد تا شاعران، عارفان، هنرمندان، بزرگان علم وادب ورجال نیکوکار معاصر واعصار گذشته دشت بیاض را معرفی ونسبت به موقوفه عظیم رفیع الدین محمد دشت بیاضی ( این مرد بصیر وبا ایمان ونیکوکار ) وموقوفات کوچک اجدادم هم در قالب نظم اظهار نظر نمایم.
ضمنا از شاعران، عارفان، بزرگان علم وادب، رجال نیکوکار، معلمین، اساتید دانشگاهها، اطباء ومهندسین معاصر وتمام اعصار دشت بیاض تقاضا دارم نظارت نمایند که عوائد موقوفه عظیم رفیع لدین محمد دشت بیاضی صرف مسجد واحیاء ونگهداری حمام های مردانه وزنانه آن بزرگوار واقع در دشت بیاض گردد.
نا نگفته نماند که :
شعر هر شاعری خود نیز معرف اوست ودر این خصوص نیازی به شرح حال مفصل آن عزیزان نیست.
شاعران، عارفان، هنرمندان ورجال نیکوکار حال واعصار گذشته شهر فارس قدیم ودشت بیاض فعلی که از نقاط سرسبز وییلاقی وخوش آب وهوای خراسان جنوبی است عبارتند از:
1- حضرت آیتی بیرجندی در بهارستان خود می نویسند:
« دشت بیاض »
قصبه آن را فارس نویسند واز این جهت بعضی از شعرای آنجا که از آن جمله است این نصوح فارسی جزو شعرای شیراز مذکور آمده اند شهر قدیمش از میان رفته واز آثار بناهای آن معلوم است که شهری با اهمیت بوده . حالیه قصبه ایست که در حدود سه هزار جمعیت نفوس دارد مسجد جامعش نسبتا با شکوه ویک باب دبستان دولتی دارد واز قدمای آن مرز وبوم خاندان امیر مرحوم امیر حبیب دشت بیاضی است که در موکب امیر تیمور در آن وقت که به سر حد ترکستان سفر کرده در مصاحبت امیر جمشید قارنی ملازمت داشته واسم قدیم این ناحیه سپید روستا بوده که در معجم البلدان اسفیذرستاق از آن تعبیر کرده وبعد از استیلای عرب آن اسم را به دشت بیاض تبدیل کرده اند خدری وبیناباج وکارشک داخل در این ناحیه است ودر کارشک مشهدی به نام عبدالله بن موسی الحسنی معروف است وشرح آن در مقاله سوم از این بهارستان مذکور خواهد شد. حمدا... مستوفی فرماید دشت بیاض شهری ندارد قصبه آن را فارس گویند نسبت به جنابد وتون ییلاق است ومیوه سردسیر مثل جوز وبادام و... دارد انتهی ولی دشت بیاضی از شعرای معروف است.
برای تحقیق بیشتر پیرامون این امر بکتب تاریخی خطی وچاپی قدیم مراجعه فرمایند.
« محمد دشت بیاضی »
2- مولانا فصیح المله والدین محمد دشت بیاضی در تاریخ حسامی می فرماید: مولانا فصیح المله والشریعه والدین محمد دشت بیاضی رحمه ا... علیه در علوم ظاهر وباطن سرآمد فضلای خراسان ومقتدا وپیشوای طلبه قهستان بودی ومصنفات بسیار دارد وهشتاد نسخه منظوم ومنشور او به نظر این شکسته رسیده که از آن جمله است کتاب عیون النجو وجواهر المقال فی علم الحدیث والرجال ودیگر کتب که تفصیل آنها طولی دارد ونیکو معمر شد وشاگردان در رسانید وبالاخره در اواسط سلطنت سلطان حسین میرزا انارا... برهانه در قصبه فارس این دار جهان را وداع گفته واز دشت بیاض بجنات ریاض خرامیده چشم خلقی در فراق خویش گریان کرد ورفت. مولانا فصیح الدین محمد دشت بیاضی شاگردان بسیاری نظیر امیر علی شیر نوایی تربیت نموده است.
توضیح: اگر محققین ایران وبخصوص فرهنگستان خراسان جنوبی پیرامون شخصیت وآثار فصیح الدین محمد دشت بیاضی به تحقیق بپردازند وهشتاد نسخه منظوم ومنثور او را جمع آوری وچاپ بفرمائید فکر می کنم فصیح الدین مولانا جلال الدین ثانی ایران زمین باشدو مایه افتخار خراسان.
« امیر حبیب دشت بیاضی »
3- در تاریخ حسامی مسطور است که: در دشت بیاض بزرگانی مدفونند که به واسطه عدم علم با حوال ایشان خامه مشکین غمامه چندان جولانی نتوانست نمود اما از قدمای آن مرز وبوم خاندان امیر مرحوم امیر حبیب است که در سلک امرای عظام حبیب ومحسوب بوده ودر میان کتابیات کتب است وسابقا در فضائل آن قدوه قبایل گذشت که به مصاخبت امیر کبیر غیاث الدین جمشید قارنی وملازمت امیر تیمور بسرحد ترکستان رفته وبه قهستان مراجعت کرده واز احفاد آن نیکو نهاد که فخر آباء وپناه اولاد امجاد است امیر حبیب ثانی است نظم:
شریف خاک قهستان وشمع جمع حبیب
حبیب آن که به خورشید احتجاب دهد
سپهر ذات شریف تو از هواداری
طلب چو آب کنی آیت از گلاب دهد
فضا چو سینه خصم تو بیند او را تیر
زنوک ناوک دشمن کشت جواب دهد
جو آفتاب اگر خرگه جلال زنی
بزیر خیمه قدرت فلک طناب دهد
چو خصم تشنه شود تاب آفتاب او را
بجای آب روانش همه سراب دهد
ویا بلند جنابی که چون سوار شوی
سزد که ماه نوت بوسه بر رکاب دهد
تو را اجابت ادعونی استجب شاید
که در مقام دعا زآسمان جواب دهد
عجب ندارم اگر ساقی بهشت برین
بجای آب خوشت لولو خوشاب دهد
حساب عمر چهویم خدای عز وجل
شمار عمر تو افزونتر از حساب دهد
در تذکره های دیگر نیز می نویسند:
1- ابوالمحمد دشت بیاضی مردی دانشمند، سخندان ونویسنده ای مشهور بوده ووزارت میر محمد معصوم دشت بیاضی را در قاینات به عهده داشته است.
2- عبدالسلام دشت بیاضی شاعری خوش سخن وگمنام دشت بیاض با تخلص بیاضی که تاکنون چهره وی همچنان در پرده ابهام باقی مانده است، این بیت زیبا از اوست.
« بیت »
یک غدد تو ، تلافی صد خلف وعده کرد
این عذر گو اساس هزاران بهانه باش
تذکره روز روشن ص 925 والذریعه ج 9 ق وبسیاری از تذکره های دیگر.
3- مومنای دشت بیاضی: نام گرامیش محمد مومن وتخلص او مومنا ومومن است.
از عرفا، شعرا، خوش نویسان وفضلای آزاده دشت بیاض در سده یازده است، او مکاتباتی با سراجای قاینی عارف وشاعر بزرگ عصر خود داشت ودر پی نامه ای که سراج از قاین تقدیمش می نمایند چنین پاسخ می دهند.
ای بنده نوازی که به تحسین تو فکرم
از عرش گذشت، ارنه به افلاک مکان داشت
نازل شدم از درگاه تو آیه رحمت
وز لطف تو در بحر کلام آب روان داشت
بنمود به من هشت بهشت از در معنی
آن قطعه که هر بیت زفردوس نشان داشت
در پایان این قطعه طولانی می گوید:
مشکلات جهان را به حقیقت تو سراجی
ایران ... تور نوررا رونق و...داشت
میرزا سراجا در پاسخ نوشته است:
ای بحر ضمیری که رقم های خیالت
هر یک گهری در صدف نور نهان داشت
هر قطعه که از کلک نواساز تو خیزد
بر کشور معنا همه جا حکم روان داشت
وبعد از ذکر ابیاتی ادامه داده می گوید:
از قطعه اول خجلم ساخت ضمیرت
از عاطفت قطعه ثانی چه خبر داشت
مکاتبات مظوم بین این دو عارف واقف از مضامین بالایی برخوردار است مجموعه صدر الدین محمد جنابدی شماره 2950 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران مراجعه شود.
4- محمد بن ملا افضل دشت بیاضی از خوش نویسان دشت بیاض است که نسخه 653عربی در کتابخانه ملی ایران بخط اوست.
5- محمدابن فصیح الدین محمد دشت بیاضی معروف به کریم، ادیب وشاعر توانایی در سده دهم قمری بوده، می گویند: بعد از مرگ شاه طهماسب صفوی زنده بوده است.آثار فراوانی از او در کتابخانه های ایران موجود است.
6- محمدافضل ابن حاج محمد از خوش نویسان دشت بیاض است که در اول شوال سال 1063 نسخه ای از روضه الصفار را که به شماره 248 در کتابخانه ملی ایران است نوشته است.
7- محمد صالح ابن محمد تقی دشت بیاضی از خوش نویسان وفضلای دشت بیاض است که در هند زیسته است.
8- محمد معصوم دشت بیاضی از مشاهیر علما وعرفای سده یازده ودوازده قمری می باشد. نامبرده دارای آثار عرفانی خواندنی وجالبی نظیر انیس العاشقین ومعراج المحبین است. در کتابخانه وزیری یزد به شماره 90 وبسیاری از کتابخانه های دیگر کتب خواندنی دیگری به خط خوش دارد.
9- میر محمد معصوم دشت بیاضی از بزرگمردان وسیاستمداران فاضل دوره شاه اسماعیل صفوی است.
10- ملا یوسف دشت بیاضی فاضل کامل، شاعر عارف وادیب توانا، از بزرگان سده دهم قمری است، این بیت از اوست:
اگر سرم برود گو برو، مرا ازسر
هوای ....، به در،آن سر نخواهد شد
11- فصیح الدین محمد ابن علی دشت بیاضی از شعرا وعرفای بزرگ است وشاگردان بسیاری داشته ومادرروزگار چون او کم آفریده است.
12- ابن نصوح فارسی از شعرای فارس قدیم است که به حکایت تاریخ اشتباها جزو شعرای فارس شیراز قلمداد شده اند. غار معروف وبزرگ فارس ( نزدیک دشت بیاض ) که درب آن بر اثر زلزله 1347 مسدود شده مربوط به همان شهر قدیم فارس می باشد.
13- رفیع الدین محمد دشت بیاضی یکی از رجال نیکوکار دشت بیاض است که موقوفاتشان بزرگترین رقبه وقف قاینات را تشکیل می دهد. عواید این موقوفات بخشی وقف بر دو حمام است که در زمان حیات خود به منظور رفاه مردم دشت بیاض ساخته وهنوز هم مورد استفاده مردم است وبا عواید موقه معظم له اداره می شود. بخش دیگر موقوفات شادروان رفیع الدین محمد دشت بیاضی وقف بر روضه خوانی دهه محرم واطعام بینوایان دشت بیاض است که به قوه خود باقی است واز عوائد موقوفه تغذیه می شود، روانش شاد باد.
14- نورالدین محمد دشت بیاضی یکی از خطاطان بزرگ عصر صفوی است که دیوان خطی مولانا ولی دشت بیاضی موجود در موزه بریتانیا به خط خوش اوست. فیلم این دیوان را بنده از موزه بریتانیا به هزینه خود به ایران آورده وبرای نگهداری تقدیم گنجینه کتابخانه مبارکه حضرت رضا (ع) نموده ام.
اگرمحققین تحقیق بفرمایند مسلما از این خطاط بزرگ آثار خطی زیادی در گنجینه ها وموزه های ایران وجهان به یادگار مانده است.
زندگینامه ونمونه شعر مولانا ولی دشت بیاض
آسوده گنج مرتاضی ولی دشت بیاضی که اصلش قاین است در مراتب نظم طبع خوشی داشت وسر به نغزگویی می افراشت وصاحب دیوان است.
« تذکره نصایح الافکار»
ولی دشت بیاضی واقف رموز خفی وجلی است وآسوده کنج مرتاضی واصلش از قاین است، در مراتب نظم طبع خوشی داشت، وفاتش درسنه 999 واقع شده، صاحب دیوان است وشاعری رفیع السان.
« تذکره شمع انجمن »
ما هر دقایق خفی وجلی ساکن دشت بیاض مولانا ولی معاصر شاه طهماسب بود ودر سال 999 رحلت نمود.
« تذکره حسینی »
ولی دشت بیاض بین الله وجهه از فحول شعرای آن عصر محسوب ودر فن سخن او را طرز مطلوب ومرغوب است، مدفن این شاعر بزرگ در مزرعه کارشک در مزار شریف عبدالله بن موسی الحسنی علیه الصلوات والسلام واقع است.
« بهارستان آیتی »
« الله »
مولانا ولی دشت بیاضی زمانی که به عشق وعرفان می رسد دیگر با دربار ودرباریان صفوی نمی جوشد وبه دنیای واقعی خود یعنی آغوش مردم پناه می برد. مردم هم این بلبل رمیده از قفس را با آغوش باز در گلستان زندگی خود می پذیرند وتا آخرین لحظات عمر عزیز ومحترم می دارند. از اوست:
ای آنکه غیر لطف توام عذر خواه نیست
گر جرم من به لطف ببخشی گناه نیست
با صد جفا مضایقه دارد بدیدنی
چون تاب جور هست مجال نگاه نیست
رخت سفر(ولی) زدرت بست چون کند
درویش، مرد انجمن پادشاه نیست
ای داده طریق آشنایی برباد
مادر همه شیر بی وفایی به توداد
اول تو چیان بدی که کس چون تو نبود
آخر توچنان شدی که کس چون تو مباد
ولی زمانی که مورد غضب دربار ودرباریان قرار می گیرد « درقالب شعری نیز با آنها مبارزاتی دارد ومبارزات او در لا به لای آثارش ثبت دفتر روزگار گردیده، ختاما، باسیری در احوال وآثار حکیم سنائی غزنوی ومولانا ولی دشت بیاضی به این نتیجه رسیدیم که این دو بزرگوار دارای صفات عالی انسانی وغرق در لذایذ معنوی بوده وارتباط روحی بسیار نزدیکی بین این دو نیز حکمفرماست.
1- رک: بهارستان در تاریخ وتراجم رجال قاینات وقهستان ص 182
2- ولی: از شعرای روزگار شاه طهماسب صفوی بود واوائل دوره شاه عباس اول را نیز درک کرد.
وی چنان که در متن آتشکده هم آمده از مردم دشت بیاض است، وآن روستایی است از توابع قائن خراسان، وچون خاک آنجا سفید است بدین نام مشهور گشته واسم قدیم آن سپید روستا وقصبه آن به نام فارس است.
در تذکره غنی وفات ولی به سال 999 نقل یافته، ولی از آنجا که امین احمد رازی درباره وی پس از ستایش فراران می گوید: « روزگاری مهنا داشت تا لوای عالم مخلد برافراشت» چرا که در دیوان وی مرثیتی سال 1002 کشته شده است. ولی مولف کتاب بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات وقهستان موسی الحسنی علیه الصلواه والسلام واقع است وبر لوح او مکتوب است :کل شی هالک الاوجهه.
در محشر اگر لطف تو خیزد به شفاعت /
بسیار بگردند وگنهکار نیابند
هذا مرقد مرحوم المقفور المبرور الشهید المحب لاهل البیت (ع) مولانا ولی دشت بیاض متوفی فی تاریخ سنه احدی والف(1001)
بسم الله الرحمن الرحیم
ای حریمت کعبه حاجت روای جبرئیل
نقش نعلین تو محراب دعای جبرئیل
داشت جبرئیل از خدا امید پابوس تو یافت
نیستم نومید من هم از خدای جبرئیل
دیدن روی تو واز شوق لرزیدن که چه
آه اگر من بودمی آن دم بجای جبرئیل
رای جبریلت مطیع امر گشت وعفو گفت
حکم حکم مصطفی ورای رای جبرئیل
با خیالت شاد بود از محرمان وصل شد
آه از این مقصود بیش از مدعای جبرئیل
قرب آن خدمت نکردی تخت مخصوص ملال
طبع انصاف ارشدی شوق آزمای جبرئیل
غیر مدحت بر زبان کی بگذرد جبرئیل را
در قفا جبرئیل و خلقی در قفای جبرئیل
گرد آن محشر بگردم گاهی اندر عرصه رود
چون نباشد فکرتم مدحت سرای جبرئیل
یافت جا بر آستانت چون گذارد ما به حشر
شکر این رحمت که کرد ایزد به جای جبرئیل
قرب وصل جون توئی الحق گرامی نعمتست
قدر این نعمت که می داند ورای جبرئیل
کرد سر راه وصالت را به پای شوق از آن
عرش می یابد شرف از خاک پای جبرئیل
تهیه کننده: حسین حسینی دشت بیاض
قابل توجه تمامی بازدید کنندگان از وبلاگ علل خصوص دشت بیاضی ها